Sunday, September 10, 2023

समस्त श्रेणियों की बहुप्रचलित छंदाएँ

छंदा सागर 

                      पाठ - 17

छंदा सागर ग्रन्थ

"समस्त श्रेणियों की बहुप्रचलित छंदाएँ"


हमने वृत्त छंदा, गुरु छंदा और आदि गण आधारित सात मिश्र छंदाओं के पाठों में अनेक छंदाओं का अवलोकन किया। इन्हीं पाठों से छाँट कर यहाँ कुछ बहुप्रचलित छंदाएँ दी जा रही हैं।

मगणाश्रित छंदाएँ:-

2222*3  222 = मीबम, मिबमण, मिबमव

22212 212 = मूरा, मूरण, मूरव
***

तगणाश्रित छंदाएँ:-

2212*2 = तीदा
2212*3 = तीबा
2212*4 = तीचा

221*2 2 = तादग, तदगण, तदगव

2211*3 2 = तंबग, तंबागण, तंबागव (रुबाइयों में प्रचलित)
2211*3 22 = तंबागी, तंबागिण, तंबागिव (बिहारी छंद)

22112 22 22112 22 = तूगीधू, तूगीधुण, तूगीधुव
22112 22 22112 2 = तूगीतुग, तूगीतूगण, तूगीतूगव
22112 2222 = तूमी, तूमिण, तूमिव

22121 22 22121 22 = तींगीधू, तींगीधुण, तींगीधुव
22121 22 22121 2 = तींगीतींगा, तींगीतींगण, तींगीतींगव
22121 211 22121 2 = तींभातींगा, तींभातींगण, तींभातींगव
22122 22 22122 22 = तेगीधू, तेगीधुण, तेगीधुव

22121 212 = तींरा, तींरण, तींरव

2212 22122 22 = तातेगी, तातेगिण, तातेगिव
***

रगणाश्रित छंदाएँ:-

212*3 = राबा, राबण, राबव
212*3 2 = राबग, रबगण, रबगव
212*4 = राचा, राचण, राचव

212*2 +2 21222 = रादगरे, रादगरेण, रादगरेव

212*2 2, 212*2 2 = रदगध, रादगधण, रादगधव

2121 212 2121 212 = रंराधू, रंराधुण, रंराधुव
2121*2 212 = रंदर, रंदारण, रंदारव
2121*3 212 = रंबर, रंबारण, रंबारव


2122*2 = रीदा, रीदण, रीदव
2122*2 212 = रीदर, रिदरण, रिदरव
2122*3 = रीबा, रीबण, रीबव
2122*3 2 = रीबग, रिबगण, रिबगव
2122*3 212 = रीबर, रिबरण, रिबरव
2122*4 = रीचा, रीचण, रीचव

2122 1122*2 22 = रीसिदगी, रीसिदगिण, रीसिदगिव

21221 212 22 = रींरागी, रींरागिण, रींरागिव
21221 122 22 = रींयागी, रींयागिण, रींयागिव

21212 22 21212 22 = रूगीधू, रूगीधुण, रूगीधुव

21222 21221 = रेरिल, रेरीलण, रेरीलव

2122*2 2 212 = रिदगर, रीदगरण, रीदगरव
***

यगणाश्रित छंदाएँ:-

122*3 = याबा, याबण, याबव
122*3 12 = यबली, यबलिण, यबलिव
122*4= याचा, याचण, याचव

1222*2 = यीदा, यीदण, यीदव
1222*2 21 = यिदगू, यिदगुण, यिदगुव
1222*2 122 = यीदय, यिदयण, यिदयव
1222*3 = यीबा, यीबण, यीबव
1222*4 = यीचा, यीचण, यीचव

12222 122 = येया, येयण, येयव

1222 122 = यीया, यीयण, यीयव
1222 122, 1222 122 = यीयध, यियधण, यियधव
***

जगणाश्रित छंदाएँ:-

12112*2 = जूदा, जूदण, जूदव

12122*4 = जेचा, जेचण, जेचव

1212*4 = जीचा, जीचण, जीचव

1212 222 1212 22 = जिमजीगी, जिमजीगिण, जिमजीगिव
12121 122 1212 22 = जींयाजीगी, जींयाजीगिण, जींयाजीगिव
12121 122 12121 122 = जींयाधू, जींयाधुण, जींयाधुव
***

सगणाश्रित छंदाएँ:-

11212*4 = सूचा, सूचण, सूचव

112121 22 112121 22 = सूंगीधू, सूंगीधुण, सूंगीधुव

****
****

बासुदेव अग्रवाल 'नमन' ©
तिनसुकिया

No comments:

Post a Comment